Viola da gamba należy do rodziny skrzypiec. Najstarsza informacja o niej pochodzi z 1445 roku. W tym instrumencie dolna płyta pudła rezonansowego jest płaska, górna deka – wypukła. Obie płyty nie wystają poza boczki. Otwory rezonansowe na górnej płycie są w kształcie litery C, a pod końcową częścią gryfu może się znajdować otwór rezonansowy z rozetą. Do pudła instrumentu jest przymocowana szyjka, zakończona komorą kołkową. Na szyjce jest umocowany gryf. Struny zaczepione na kołkach przechodzą wzdłuż gryfu i opierając się na podstawku, dochodzą do podstrunnicy, na której są zaczepione. Gryf i podstawek są stosunkowo płaskie, co umożliwia grę akordową. Gamba nie ma nóżki i jest trzymana między kolanami (gamba w języku włoskim znaczy kolano). Główka violi może być zakończona ślimakiem, pełnym lub ażurowym, albo głową kobiety, mężczyzny lub zwierzęcia (koń, lew).
Różne rodziny
W renesansie budowano gamby sześciostrunowe, używano strun jelitowych, a na szyjce zawiązywano siedem progów jelitowych co pół tonu (ryc. 2). Instrumenty te tworzyły całe rodziny. Do rodziny viol należą:
pardessus de viol (menzura 28–34 cm) 5- lub 6-strunowa,
strój: d2 - a1 - e1 - c1 - g lub g2 - d2 - a1 - f1 - c1 - (g) viola dyszkantowa (menzura 34-40 cm)
strój: d2 - a1 - e1 - c1 - g - d viola altowo-tenorowa (menzura 48-58 cm)
strój: g1 - d1 - a - f - c - G viola tenorowo-basowa (menzura 60-78 cm) 6-lub 7-strunowa
strój: d1 - a - e - c - G - D - (A) (7 strunę dodano w XVII wieku we Francji) violone (menzura 85-108 cm) 6-strunowe – odpowiednik dzisiejszego kontrabasu
strój: d - A - E - C - G - D.
Podobnie jak lutnie, viole da gamba są w stroju tercjowokwartowym. Struny ich są stosunkowo cienkie, co umożliwia łatwe i lekkie wydobycie dźwięku.
Viola da gamba należy do dwóch wielkich epok: renesansu i baroku. W pierwszej z nich gamba była używana w zespołach, w drugiej – jako wspaniały instrument solowy (utwory Maraina Marisa, Couperina, J. S. Bacha) i wykonujący basso continuo. W wieku XVI we Włoszech gra na violi da gamba cieszyła się dużą popularnością. Rozwinęły się wówczas pierwsze kierunki nauki gry na tym instrumencie. Najważniejszym dziełem, szkołą gry dla gambistów, była wydana w Wenecji w 1543 roku Regola Rubertina Ganassiego dal Fontego. Bardzo ważnym był traktat Diego Ortiza Trarado de glosas sobre clausulas y otros generos de puntos en la musica de violones.
W Niemczech początek literaturze gambowej dał Hans Gerle, który w 1532 roku wydał w Norymberdze Musica Teusch auf die Instrument der großen und kleinen Geygen.... W tym zbiorze wydrukowano wielogłosowe pieśni rozpisane na zespół gambowy.
Literatura oraz ikonografia tego okresu pokazują, jak ważną rolę odgrywała viola da gamba w życiu muzycznym. Szczególnie pielęgnowano grę na tych instrumentach w Anglii. Sam król Henryk VIII (1491–1547) pisał utwory na consorty gambowe. Około 1560 roku przybył do Anglii Alfonso Ferrabosco (starszy). Dzięki niemu muzyka angielska przejęła włoskie wzorce.
W XVII wieku coraz mniej są używane gamby sopranowa i altowa w muzyce zespołowej. W tym czasie zaczęła się zmieniać rola violi da gamby jako instrumentu używanego w consorcie viol lub tzw. brocken consort (mieszany zespół). Coraz częściej viola basowa służyła jako wzmocnienie basu, jako instrument grający basso continuo (XVII/XVIII w.). W dużym stopniu gamba stawała się też instrumentem solowym.
W II poł. XVII wieku nastąpił rozkwit najmniejszej violi – pardessus. Pełniła już rolę instrumentu solowego, podobnie jak viola basowa.
Bogata literatura
Grając muzykę renesansu, możemy wszechstronnie stosować viole da gamba, np. w consortach gambowych, w consortach mieszanych, violę basową jako instrument pełniący rolę basu. Również lutnię możemy wykorzystać jako instrument akompaniujący śpiewakowi, wypełniający brzmienie consortu mieszanego i jako grający utwory solowe.
Na te pięknie brzmiące instrumenty pisało utwory wielu renesansowych kompozytorów: John Dowland, Thomas Morley, Francis Pilkington, Anthony Holborne, Adrian Willaert, Antonio de Cabezón, Giorgio Mainerio, Michael Praetorius, Tielmann Susato, Pierre Attaignant, John Redford, Hans Leo Hasler, Pierre Certon, Domenico Ferrabosco, Pierre Phalčse, Cesare Negri, Vincenzo Ruffo.
Mając do wyboru tak bogatą literaturę, można tworzyć wspaniałe brzmienie muzyki dawnej.
Zrodlo: www.twojamuza.pl/index.php?w=8&id=20